Żywokost lekarski (Symphytum officinale L.), który bywa określany także jako kosztywał, jest wieloletnią rośliną spotykaną niemalże w całej Polsce. Jego korzeń stosowany był już przed wiekami jako zielarskie remedium. Przez długi czas był zapomniany, a teraz znów wraca do łask. Roślinę można uprawiać samodzielnie, ale można też kupić korzeń żywokostu, a także oleje, maści i kremy z jego dodatkiem. Jego wyjątkowe właściwości są doceniane między innymi przy złamaniach kości, zwichnięciach stawów, stłuczeniach, odleżynach, trudno gojących się ranach, bólach reumatycznych, a także kontuzjach sportowych.
Nazwa żywokostu powiązana jest z jego działaniem – zawarte w nim składniki aktywne mają „żywić kości”, czyli mają sprzyjać wytwarzaniu tkanki kostnej. Rzeczywiście, to jedno z zastosowań tego zioła, lecz ma ono znacznie szersze działanie.
Uwaga! Stosowanie żywokostu powinno odbywać się tylko zewnętrznie, ponieważ zawiera on hepatoksyczne alkaloidy pirolizydynowe, które mogą uszkadzać wątrobę, a nawet prowadzić do śmiertelnych zatruć.
Biologia
Żywokosty to rodzina roślin ogórecznikowatych włączająca około 35 różnych gatunków. Najczęściej wykorzystuje się jego gatunek lekarski, z którego pozyskuje się korzeń o właściwościach prozdrowotnych.
Roślina ta posiada wzniesioną, szorstko owłosioną łodygę dochodzącą do 100 cm, duże, podłużne i zaostrzone lisice, a także wydaje urocze fioletowopurpurowe kwiaty przypominające zwisające kielichy. Żywokost kwitnie najczęściej od maja do czerwca.
Gdzie rośnie?
Spotykany jest przede wszystkim w Europie, w tym między innymi w basenie Morza Śródziemnego, ale jego również gatunki rosną w regionie Kaukazu i Azji zachodniej.
Występuje przede wszystkim przy jeziorach, strumieniach, na mokrych łąkach, w rowach, zaroślach. Preferuje wilgotne gleby.
W Polsce spotykane są cztery gatunki żywokostu:
- lekarski (Symphytum officinale L.)
- bulwiasty (Symphytum tuberosum L.)
- czeski (Symphytum bohemicum L.)
- sercowaty (Symphytum cordatum L.)
Najbardziej rozpowszechniony jest ten pierwszy, czyli żywokost lekarski, z którego pozyskuje się wartościowy korzeń (Radix Symphyti syn. Radix Consolidae) posiadający niemalże czarny, ciemnobrązowy kolor i wrzecionowaty kształt.
Kiedy zbierać?
Roślinę zaleca się zbierać przede wszystkim w okresie jesieni na drugi rok wegetacji lub też wiosną na trzeci rok wegetacji.
Po zebraniu odcina się ziele od części podziemnej, a następnie oczyszcza się ją i suszy w temperaturze nieprzekraczającej 50 stopni Celsjusza.
Właściwości
Korzeń żywokostu lekarskiego zawiera szereg składników aktywnych, które odpowiadają za jego prozdrowotne działanie.
Składniki:
- śluzy – około 10-15 proc. korzenia
- polisacharydy
- garbniki
- fruktany
- asparagina
- alantoina
- aminokwasy
- skrobia
- olejek eteryczny
- sole mineralne – dominuje krzem
- toksyczne alkaloidy pirolizydynowe
Najcenniejszym składnikiem występującym w korzeniu Symphytum officinale L. jest alantoina, która jest pochodną mocznika. Znana jest ze swoich właściwości nawilżających, a także łagodzących i regenerujących, dzięki czemu skutecznie pielęgnuje skórę i sprzyja jej odbudowie.
Jego właściwości wspierają także inne zawarte w nim składniki, dzięki czemu już od wieków stanowi on popularny produkt zielarski stosowany w medycynie naturalnej.
Działanie i zastosowanie
Żywokost lekarski jest polecany przede wszystkim na dolegliwości dotykające układu ruchu, a także skóry. Jego terapeutyczne właściwości, za które odpowiada opisana powyżej alantoina, a także inne cenne składniki, wspomagają kurację wielu dolegliwości.
Korzeń żywokostu stosowany jest zewnętrznie, na przykład w formie maści, kremów czy olejów wzbogaconych o jego ekstrakt. Systematyczne nakładanie ich na problematyczne miejsca pozwala na szybsze zniwelowanie objawów i powrót do sprawności.
Wykazano, że składniki aktywne w Symphytum officinale L. działają proliferacyjne na naskórek, czyli powodują jego namnażanie, a przez to stymulują tworzenie się ziarniny w ubytkach tkankowych – wypełnia ona uszkodzone tkanki i umożliwia prawidłowe gojenie się skóry.
Zastosowanie maści, kremów i olejów z żywokostem lekarskim:
- trudno gojące się rany
- złamania
- zwichnięcia
- stłuczenia
- nadwyrężenia
- odmrożenia
- oparzenia
- owrzodzenia
- odleżyny
- ropnie
- ból kręgosłupa
- rwa kulszowa
- bóle reumatyczne
- bóle mięśniowe
- zmiany skórne, w tym egzema, trądzik
W przeszłości z żywokostu lekarskiego korzystano także wewnętrznie na dolegliwości układu pokarmowego oraz w celu odbudowy kości, lecz obecnie nie jest to już praktykowane. Także w Polsce zakazano stosowania go wewnętrznie i zaprzestano produkcji preparatów do użytku wewnętrznego.
Badania prowadzone nad tą rośliną wykazały, że zawiera ona toksyczne alkaloidy pirolizydynowe, które mogą prowadzić do uszkodzenia wątroby, a nawet do rozwoju nowotworów, w tym raka wątrobowokomórkowego. Duże ilości stosowane wewnętrznie mogą także prowadzić do poważnych zatruć, a nawet śmierci.
Przepisy
Produkty z żywokostu lekarskiego można kupić w aptece lub w sklepie zielarskim, lecz można także przygotować je samodzielnie. Z korzenia można wykonać maść oraz papkę do użytku zewnętrznego.
Maść z żywokostu
Własnoręcznie przygotowana maść wykazuje wysoką skuteczność, ponieważ zawiera dodatek najświeższego składnika.
W celu przygotowania maści z korzenia żywokostu należy:
- korzeń wykopać i wysuszyć – można też kupić korzeń gotowy,
- oczyścić korzeń i zetrzeć go na tarce na dużych oczkach,
- umieścić starty korzeń w garnku i zalać olejem, a następnie naczynie to umieścić w większym garnku,
- do większego garnka dodać wodę i gotować przez godzinę,
- gotowanie powtarzać trzykrotnie, przez trzy kolejne dni,
- przelać mieszaninę i pozostawić olej.
Olej z żywokostem można następnie stosować na obolałe miejsca. Zamiast oleju można używać także smalcu.
Papka z żywokostu
To prostszy przepis, który pozwala na szybsze uzyskanie prozdrowotnego produktu.
W celu przygotowania papki z korzenia żywokostu należy:
- korzeń wykopać i wysuszyć – można również kupić gotowy korzeń,
- oczyścić korzeń i potrzeć go na tarce na dużych oczkach,
- umieścić go garnku z małą ilością wody i podgrzewać, aż stanie się miękki,
- zmiksować korzeń do uzyskania gładkiej masy.
Tak przygotowaną papkę można wykorzystywać do okładów. Dla lepszej skuteczności można także przytrzymać je bandażem i gazą.
Cena
Gotowe produkty z żywokostem można kupić obecnie w wielu sklepach – aptekach, sklepach zielarskich i ze zdrową żywnością.
Za olej żywokostowy o pojemności 100 ml należy zapłacić około 12-15 złotych. Maść z żywokostem to wydatek od 15 do 40 złotych w zależności od pojemności. Korzeń żywokostu to koszt około 60 złotych za 1 kg.
Można także kupić sadzonki żywokostu do samodzielnej uprawy – to koszt 3-15 złotych za sadzonkę. Nasiona żywokostu to około 7 złotych.
Uprawa
Roślinę można wysiewać z nasion lub sadzić jako sadzonki. Wysiew powinien następować wiosną lub jesienią.
Żywokost lekarski jest łatwy w uprawie i nie posiada szczególnych wymagań. Zaleca się zasadzić go na stanowisku słonecznym i częściowo zacienionym, na żyznym, dość wilgotnym podłożu. Jest rośliną mrozoodporną. Nie wymaga nawożenia. Zaleca się ją tylko odchwaszczać. Należy uważać, bo jest bardzo ekspansywna, dlatego może szybko zarosnąć mały ogród i zagłuszyć inne rośliny.
Zatem żywokost lekarski jest skutecznym remedium na dolegliwości kostne, stawowe, mięśniowe, a także dermatologiczne. Należy jednak pamiętać o tym, że może być on używany jedynie zewnętrznie – stosowany wewnętrznie jest toksyczny.