Witamina B12, która określana jest również jako kobalamina, jest związkiem niezbędnym dla organizmów żywych, w tym także ciała człowieka. Występuje w różnych postaciach, między innymi jako metylokobalamina, cyjanokobalamina. Ta witamina, w skład której wchodzi kobalt, pełni ważną funkcję w produkcji DNA i RNA oraz czerwonych krwinek (erytrocytów), a jej niedobory prowadzą do niedokrwistości – anemii. Również dba o prawidłowe działanie układu krążeniowego, mięśniowego, nerwowego, między innymi o koncentrację oraz równowagę psychiczną. Po czym można rozpoznać jej niedobory? Jak im zapobiegać?
Zaliczana do witamin z grupy B witamina B12 jest bardzo istotnym związkiem, który jest w niewielkim stopniu produkowany w jelicie grubym człowieka. Nie ulega ona jednak wchłanianiu, dlatego konieczne jest dostarczanie jej do organizmu wraz z pożywieniem.
Występowanie i źródła
Witamina B12 występuje przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego, dlatego w przypadku osób, które z nich rezygnują, konieczna jest dodatkowa suplementacja.
Źródła witaminy B12 w pożywieniu:
- mięso i podroby – wątróbka, nerki
- ryby – szczupak, łosoś, śledź, makrela, pstrąg
- sery – głównie dojrzewające, żółte
- algi – spirulina, chlorella
- drożdże spożywcze
- jajka
- mleko
Kobalamina, czyli tytułowa witamina b12, jest rozpuszczalna w wodzie. Jej okres półtrwania to około 6 dni, a nadmiar magazynowany jest w wątrobie. Jej właściwe działanie wspomagają wapń, żelazo, witamina B6, także witamina E. Gdy poziom kobalaminy spada, musi być dostarczana do organizmu systematycznie.
Właściwości i działanie
Witamina B12 jest istotnym koenzymem, który uczestniczy w różnych reakcjach zachodzących w organizmie. Również wspomaga wchłanianie innych związków, w tym kwasu foliowego.
Kobalamina występuje w kilku postaciach zależnie od budowy jej cząsteczki. Najczęściej w preparatach do suplementacji stosowana jest cyjanokobalamina, która wykazuje największą stabilność. W organizmie człowieka ulega ona przekształceniu w metylokobalaminę, a potem w aktywny biologicznie koenzym. Dostępne są także suplementy z metylokobalaminą.
Układ krwionośny
Dzięki witaminie B12 dochodzi do produkcji czerwonych krwinek – stąd też bywa ona nazywana czerwoną witaminą. Ma kluczowe znaczenie dla działania układu krwionośnego – serca, naczyń krwionośnych, szpiku kostnego. Zmniejsza ryzyko anemii, tworzenia się blaszek miażdżycowych, niebezpieczeństwo zawałów mięśnia sercowego, udarów mózgu, problemów z krzepliwością krwi.
Układ nerwowy
Także wspiera ona prawidłowe działanie nerwów – uczestniczy w syntezie nukleotydów oraz choliny, które budują osłonkę mielinową nerwów. W ten sposób dba o mózg i jego funkcje – pamięć, a także o układ nerwowy całego ciała, między innymi rdzeń kręgowy, nerw wzrokowy. Może zapobiegać obniżeniu nastroju, depresji, a także chorobom neurodegeneracyjnym, w tym chorobie Alzheimera.
Układ pokarmowy
Dzięki witaminie B12 można zadbać o prawidłową pracę układu pokarmowego, między innymi wątroby. Stosowana jest ona między innymi w zapaleniach wątroby typu C. Dba o równowagę w gospodarce węglowodanowej, białkowej i tłuszczowej.
Skóra, włosy i paznokcie
Kobalamina jest również bardzo ważna dla estetycznego wyglądu skóry, włosów i paznokci. Jej braki mogą powodować suchość włosów, zmianę odcienia skóry na żółtawy, brązowawy, rozdwajanie się paznokci.
Badanie i normy
Aby sprawdzić poziom witaminy B12, można skorzystać z badań krwi. Na ich podstawie określa się ilość tego związku w organizmie, co ma kluczowe znaczenie w diagnostyce jej niedoboru i nadmiaru.
Badanie poziomu witaminy B12 możliwe jest w praktycznie każdym laboratorium analitycznym za opłatą lub ze skierowaniem od lekarza bez opłaty. Krew do badania pobiera się na czczo, po 13-14 godzinach od ostatniego posiłku. Cena badania wynosi od około 20 do 40 złotych zależnie od laboratorium.
Badanie witaminy B12 – normy:
- powyżej 400 pg/ml – prawidłowe stężenie
- od 200 pg/ml do 400 pg/ml – wartości graniczne
- poniżej 200 pg/ml – niedobór witaminy B12
Nadmiar i niedobór
Zapotrzebowanie na witaminę B12 to około 2-2,4 mcg (µg) na dobę. Zwiększone zapotrzebowanie dotyczy kobiet w ciąży – 2,6 mcg na dobę, a także kobiet karmiących piersią – 2,8 mcg na dobę.
Dla organizmu człowieka najbardziej niebezpieczny jest niedobór witaminy B12, który prowadzi między innymi do niedokrwistości złośliwej, zaburzeń neurologicznych, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci. Jednak także jej nadmiar może wywoływać skutki niepożądane.
Objawy nadmiaru witaminy B12:
- objawy uczuleniowe
- krwotoki, między innymi z nosa
- zmiany trądzikowe
Objawy niedoboru witaminy B12:
- przemęczenie
- drażliwość
- stany depresyjne
- problemy z koncentracją
- lęki, strach
- bóle głowy
- zawroty głowy
- zaburzenia równowagi
- mrowienie, drętwienie kończyn
- zajady, afty w jamie ustnej
- tachykardia, kołatanie serca
- zaburzenia miesiączkowania
Podwyższone zapotrzebowanie na witaminę B12 w wyniku niedoborów dotyka głównie osób na dietach wegetariańskich i wegańskich, a także z określonymi schorzeniami.
Podwyższone zapotrzebowanie na witaminę B12 pojawia się w poniższych przypadkach:
- niedobór czynnika Castle’a, inaczej czynnika wewnętrznego, IF – białka produkowanego przez komórki żołądka, które jest niezbędne do wchłaniania witaminy B12 z pokarmów – wywołany między innymi przez niedokrwistość Addisona-Biermera, raka żołądka, po gastrektomii
- schorzenia jelit – choroba Leśniowskiego-Crohna, uchyłkowatość, celiakia, nowotwory
- nieprawidłowości flory jelitowej, w tym wywołane pasożytami jak bruzdogłowiec szeroki
- długotrwałe zażywanie określonych leków, na przykład inhibitorów pompy protonowej
- uzależnienie od alkoholu
Dawkowanie
W przypadku niedoborów kobalaminy konieczne jest rozpoczęcie suplementacji, by podnieść jej poziom.
Zalecane maksymalne dawkowanie witaminy B12:
- u osób z niedokrwistością złośliwą – od 4 do 20 mcg dziennie
- u osób zdrowych – 4 mcg dziennie
- u kobiet w ciąży – 4,5 mcg dziennie
Witamina B12 jest dostępna w różnych postaciach. Bez recepty można zakupić ją w formie tabletek, kapsułek oraz kropli. Na receptę wydawane są zastrzyki w witaminą B12.
W sprzedaży można znaleźć witaminę B12 bez dodatków oraz suplementy typu witamina B complex, które zawierają różne witaminy z grupy B, w tym kobalaminę. Suplementy w formie tabletek i kapsułek przyjmuje się codziennie, najczęściej po jednej sztuce. Te w postaci kropel przytrzymuje się przez około 30 sekund pod językiem i następnie połyka.
Częstotliwość podawania zastrzyków z witaminą B12 określa lekarz – najczęściej jest to jedna iniekcja tygodniowo. Iniekcje wykonuje się domięśniowo, w pośladek.
W przypadku niedokrwistości witamina B12 powinna być także przyjmowana z dodatkowymi związkami – kwasem foliowym, żelazem.
Przeciwwskazania i skutki uboczne
Witamina B12 uznawana jest za bezpieczną, nietoksyczną, dlatego jej systematyczna suplementacja, także w maksymalnych dawkach, najczęściej nie wiąże się z ryzykiem skutków ubocznych.
Nadmiar kobalaminy może prowadzić do pojawienia się krwawień, na przykład z nosa, zmian trądzikowych na skórze. Także może ona redukować ilość potasu w organizmie. W przypadku iniekcji mogą pojawić się bolesność, świąd, wysypka w miejscu wkłucia, łagodne biegunki.
Cena
Ceny suplementów diety zawierających witaminę B12 wahają się najczęściej od około 20 do 50 złotych w zależności od ich formy.
Za 120 kapsułek witaminy B12 należy zapłacić 28-40 złotych. Witamina B complex to koszt około 20-50 złotych za 120 kapsułek. Krople z witaminą B12 to cena rzędu 45-55 złotych. Iniekcje z witaminą B12 kosztują bez refundacji około 13-15 złotych za 10 ampułek.
Warto więc pamiętać o kontrolowaniu poziomu witaminy B12 i dodatkowej suplementacji, gdy pojawia się ryzyko jej niedoboru.