Cukrzyca dotyka około 5% populacji na całym świecie. W zdecydowanej większości – nawet w 95% przypadków – jest to cukrzyca typu 2. Jednocześnie szacuje się, że połowa osób z cukrzycą nie ma diagnozy. W ostatnim czasie notuje się zwiększoną liczbę zachorowań na cukrzycę typu 2, szczególnie w krajach rozwijających się, dlatego jest ona również określana mianem choroby cywilizacyjnej. Jakie są główne przyczyny tej wszechobecnej choroby cywilizacyjnej i jak się ją diagnozuje? Na czym polega leczenie i zapobieganie jej objawom? Odpowiadamy na najważniejsze pytania dotyczące cukrzycy!
Co to jest?
Cukrzyca jest grupą chorób metabolicznych, w których dochodzi do hiperglikemii, czyli do podwyższenia glikemii – zwiększonego poziomu cukru we krwi.
Do wysokiej glikemii dochodzi na skutek nieprawidłowej produkcji albo działania insuliny wytwarzanej przez znajdujące się w trzustce komórki beta. Jednocześnie może towarzyszyć jej zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę, czyli insulinooporność.
Insulina jest niezbędna do regulowania poziomu cukru we krwi, dlatego jakiekolwiek zaburzenia w jej wydzielaniu, działaniu lub wrażliwości tkanek na ten hormon mogą prowadzić do nieprawidłowego poziomu cukru.
Cukrzyca, zależnie od przyczyn, dzielona jest na trzy główne rodzaje:
- Cukrzycę typu 1
- Cukrzycę typu 2
- Cukrzycę ciężarnych
Osoby chorujące na cukrzycę określane są jako cukrzycy lub diabetycy.
Według badań podatność na cukrzycę jest dziedziczna. Aby jednak doszło do rozwoju choroby, muszą pojawić się czynniki środowiskowe.
Przyczyny cukrzycy:
- Dla cukrzycy typu 1 – autoagresja wywołana przez infekcje wirusowe, silny stres, reakcję na określone leki.
- Dla cukrzycy typu 2 – nieodpowiednia dieta bogata w cukry i tłuszcze, brak ruchu.
- Dla cukrzycy ciężarnych – zmiany hormonalne zachodzące w okresie ciąży.
Cukrzycy typu 2, która jest diagnozowana najczęściej, można zapobiegać. Kluczowe znaczenie mają wtedy odpowiednia dieta oraz ruch, ponieważ główne czynniki sprzyjające tej chorobie to nadwaga i otyłość.
Nieleczona cukrzyca wiąże się z ryzykiem poważnych konsekwencji wynikających z hiperglikemii, a nawet może być śmiertelna. Właśnie dlatego tak duże znaczenie ma jej szybkie wykrycie i wdrożenie leczenia.
Rodzaje
Cukrzyca nie jest jednym rodzajem choroby, lecz grupą chorób, które związane są z działaniem trzustki – organu wydzielającego hormon insulinę.
Cukrzyca typu 1
Stanowi ona mniejszość wszystkich przypadków i zależnie od statystyk diagnozowana jest u około 5-10% wszystkich diabetyków.
Jest to choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której dochodzi do autoagresji, czyli niszczenia własnych tkanek organizmu. W tym przypadku są to komórki beta trzustki, które odpowiadają za produkowanie insuliny. W rezultacie trzustka nie wydziela jej wystarczająco dużo do tego, aby regulować poziom glukozy we krwi.
Najczęściej typ 1 cukrzycy diagnozowany jest u dzieci i młodzieży. Początkowo choroba rozwija się bez objawów, natomiast gdy dojdzie już do jej zaawansowania, może ona powodować poważne zaburzenia glikemii wymagające natychmiastowego leczenia.
Cukrzyca typu 2
To najczęściej diagnozowany typ cukrzycy, który dotyka nawet koło 95% osób.
Głównym czynnikiem patogennym jest nieprawidłowa masa ciała – nadwaga oraz otyłość, co prowadzi do insulinooporności, czyli obniżenia wrażliwości tkanek na insulinę. W efekcie trzustka zaczyna produkować jej znacznie więcej, co prowadzi do jej przeciążenia i zmniejszenia wytwarzania tego hormonu.
Tej cukrzycy można zapobiegać, prowadząc zdrowy tryb życia, dlatego osoby, u których w rodzinie pojawiła się cukrzyca typu 2, powinny pamiętać o tym, by dbać o swoje zdrowie, zwłaszcza przez zdrową dietę.
Cukrzyca ciężarnych
Pod pojęciem cukrzycy ciężarnych znajduje się przejściowe zaburzenie, do którego dochodzi w trakcie ciąży. Pojawia się ono u kobiet zdrowych i ustępuje po porodzie.
Cukrzyca ciężarnych jest zagrożeniem dla płodu, między innymi może prowadzić do nadmiernej masy urodzeniowej, wad wrodzonych serca i cewy nerwowej oraz do przedwczesnego porodu.
U kobiet z tym zaburzeniem może dojść do stanu przedrzucawkowego, czyli zatrucia ciążowego sygnalizowanego przez wysokie ciśnienie krwi. Stan ten może zagrażać życiu.
Objawy
Cukrzyca daje charakterystyczne objawy, jednak często są one błędnie odczytywane lub ignorowane, co opóźnia proces rozpoczęcia leczenia.
W przypadku cukrzycy typu 1 objawy pojawiają się najczęściej gwałtownie – w ciągu paru tygodni. Z kolei w przypadku cukrzycy typu 2 postępują one powoli, a także są mniej specyficzne.
Cukrzyca typu 1:
- Duże pragnienie
- Częste oddawanie moczu
- Przemęczenie
- Chudnięcie
- Zapach acetonu z ust
- Zajady w kącikach ust
- Śpiączka cukrzycowa
Cukrzyca typu 2:
- Napady głodu
- Zwiększenie pragnienia
- Zmęczenie
- Suchość skóry
- Infekcje intymne
- Zaburzenia widzenia
Badania i normy
Aby zdiagnozować cukrzycę, wykonuje się badania krwi, które pozwalają na ocenę dwóch kluczowych parametrów – glukozy oraz hemoglobiny glikowanej.
Stężenie glukozy we krwi
Stężenie glukozy, czyli cukru we krwi może być prowadzone przez jednorazowe pobranie jej na czczo lub też jako test doustnego obciążenia glukozą (test OGTT). Test ten przeprowadza się kilkukrotnie po zastosowaniu napoju z glukozą, by wyznaczyć krzywą cukrową.
Normy cukru we krwi:
- 70-99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l) – poziom prawidłowy
- 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l) – stan przedcukrzycowy
- powyżej 126 mg/dl (7,0 mmol/l) – cukrzyca
Poziom hemoglobiny glikowanej we krwi
W diagnostyce cukrzycy ważnym parametrem jest także hemoglobina glikowana (HbA1c). To hemoglobina, która uległa glikacji z udziałem glukozy znajdującej się we krwi. Badanie to pokazuje średnie stężenie glukozy we krwi w ostatnich 2-3 miesiącach, głównie przez ostatni 1 miesiąc.
Prawidłowy poziom hemoglobiny glikowanej wynosi 4-6%. Wyniki powyżej wskazują na nieprawidłowy poziom cukru we krwi.
Leczenie
Leczenie cukrzycy jest zależne od jej rodzaju, dlatego inne metody stosowane są w przypadku cukrzycy typu 1, a inne typu 2.
Cukrzyca typu 1
Jako że jest to choroba, w której dochodzi do braku wystarczającej ilości insuliny, konieczna jest insulinoterapia, czyli dostarczanie jej do organizmu z zewnątrz. Przed odkryciem insuliny, co miało miejsce w 1922 roku, ten typ cukrzycy był chorobą śmiertelną.
Leczenie cukrzycy typu 1 polega głównie na stosowaniu urządzeń jak peny, które wstrzykują insulinę w tkanki. Drugie rozwiązanie to pompa insulinowa, która pozwala na automatyzację podawania odpowiednich dawek insuliny.
Obecnie diabetycy mają też do dyspozycji urządzenia dodatkowe, na przykład umieszczane w ciele czujniki kontrolujące stale poziom glikemii.
Cukrzyca typu 2
W przypadku cukrzycy typu 2 leczenie odbywa się inaczej, ponieważ ma ona również inne przyczyny.
Metody leczenia:
- Zmniejszenie masy ciała
- Stosowanie diety dla cukrzyków
- Ruch, uprawianie sportów
- Leki na cukrzycę
Wśród leków na cukrzycę typu 2 stosowane są środki jak flozyny, metformina, sulfonylomocznik, leki inkretynowe.
Dieta
W przypadku cukrzycy typu 2 duże znaczenie ma prawidłowa dieta, która zarówno służy do zapobiegania chorobie, jak i do jej leczenia.
Zasady diety dla diabetyków:
- Jedzenie częściej mniejszych porcji
- Jedzenie dużej ilości warzyw i innych produktów zawierających dużo błonnika
- Unikanie cukrów prostych, na przykład białego pieczywa, makaronów, białego ryżu, dużej ilości słodyczy
- Unikanie tłuszczów – szczególnie tłuszczów zwierzęcych
- Jedzenie chudego nabiału, chudych mięs i tłustych ryb
- Stosowanie obróbki przez gotowanie, pieczenie, grillowanie, unikanie smażenia
- Picie około 2 litrów wody dziennie – bez słodkich napojów
Można także wspomagająco stosować suplementy dla diabetyków, na przykład z morwą białą, liśćmi gurmaru, berberyną, chromem, witaminami z grupy B.
Nieleczona cukrzyca
Brak leczenia cukrzycy lub jej nieprawidłowe leczenie mogą powodować pojawienie się poważnych konsekwencji, a nawet może być ona zagrożeniem dla życia.
Skutki nieleczonej cukrzycy:
- Uszkodzenie wzroku – retinopatia cukrzycowa
- Uszkodzenie nerek – nefropatia
- Uszkodzenie nerwów – neuropatia cukrzycowa
- Wysoki poziom cholesterolu i ryzyko miażdżycy naczyń krwionośnych
- Zwiększone ryzyko choroby niedokrwiennej serca, zawału, udaru
- Zespół stopy cukrzycowej
- Kwasica ketonowa i mleczanowa
- Śpiączka cukrzycowa